جاجیم چیست؟

جاجیم، بافته‌ای اصیل و دیرینه از دل عشایر ایران زمین، با رنگ‌ها و نقش‌های چشم‌نواز، روحی از فرهنگ و سنت را به خانه‌هایمان می‌بخشد. این زیرانداز دوست‌داشتنی، نه تنها زیبایی منحصر به فردی دارد، بلکه از استحکام و کارایی بالایی نیز برخوردار است. در این مطلب، به دنیای جاجیم سفر می‌کنیم و با تاریخچه، ویژگی‌ها، کاربردها و انواع آن آشنا می‌شویم.

تاریخچه جاجیم

بافت جاجیم، هنری دیرینه و هم‌سن و سال با گلیم‌بافی است. شواهد نشان می‌دهد که عشایر ایران از هزاران سال پیش، برای خلق این زیرانداز زیبا و کاربردی، از تار و پود استفاده می‌کرده‌اند. نقش‌های هندسی و ساده جاجیم‌های اولیه، بیانگر ذوق و خلاقیت عشایر و تناسب با زندگی کوچ‌نشینی بوده است.

جاجیم، بافتی دو رویه دارد که از پشم، پنبه یا ترکیبی از این دو الیاف بافته می‌شود. برخلاف گلیم، جاجیم پرز ندارد و به همین دلیل، لطافت و ظرافت بیشتری دارد. تنوع رنگی و نقش‌های متنوع جاجیم، از ویژگی‌های بارز این دستبافته است. نقوش هندسی، راه راه، پلکانی، کنگره‌ای و چهارخانه، از جمله طرح‌های رایج در جاجیم هستند.

نقش های جاجیم

نقش های جاجیم، دریچه ای به سوی فرهنگ و باورهای عشایر ایران زمین هستند. این نقوش، که با ظرافت و دقت بر تار و پود جاجیم نقش بسته اند، حامل رمز و رازها و داستان های ناگفته ای از زندگی عشایری هستند.

دسته بندی کلی نقش های جاجیم

• نقوش هندسی: این نقوش، که از رایج ترین نقوش جاجیم هستند، شامل طرح های راه راه، پلکانی، کنگره‌ای، چهارخانه، لوزی، ستاره ای و … می شوند. هر یک از این نقوش، معنای خاص خود را دارند. برای مثال، طرح راه راه نماد جاده و سفر، طرح پلکانی نماد صعود و پیشرفت و طرح ستاره ای نماد امید و آرزو است.
• نقوش نگاره ای: این نقوش، شامل طرح های حیوانات، گیاهان، اشیاء و … می شوند. نقوش نگاره ای، غالباً از طبیعت و محیط زندگی عشایر الهام گرفته شده اند. برای مثال، طرح بز نماد برکت و روزی، طرح درخت نماد زندگی و طرح گل نماد زیبایی و شادابی است.
• نقوش اسلیمی: این نقوش، که از هنر اسلامی الهام گرفته شده اند، شامل طرح های بته جقه، اسلیمی و ختایی می شوند. نقوش اسلیمی، نماد ظرافت، معنویت و کمال هستند.

اگر به بافت جاجیم های زیبا و یا بافت فرش علاقه دارید، باید در کلاس های آموزش قالیبافی شرکت کنید.

برخی از مشهورترین نقوش جاجیم

• طرح محرمات: این طرح، شامل نقوش هندسی و نگاره ای است که در جاجیم های مناطق بختیاری و فارس بافته می شود.
• طرح محرمات، به دلیل استفاده از رنگ های خاص و نقوش رمزگونه، از جمله نقوش پرطرفدار جاجیم است.
• طرح شطرنجی: این طرح، از ساده ترین و رایج ترین نقوش جاجیم است که در اکثر مناطق ایران بافته می شود. طرح شطرنجی، با استفاده از رنگ های مختلف، تنوع و زیبایی خاصی به جاجیم می بخشد.
• طرح گل و بوته: این طرح، از نقوش نگاره ای محبوب جاجیم است که در مناطق مختلف ایران بافته می شود. طرح گل و بوته، نماد زیبایی، لطافت و شادابی است.

کاربردهای جاجیم

جاجیم کاربردهای زیادی دارد، در ادامه به برخی از این کاربردها اشاره می کنیم.

زیرانداز، روانداز، رو کرسی، سفره، پرده، روکش مبل و صندلی، پتو، رو تختی، کیف و ساک دستی، کوسن و پشتی، تابلو و دیوارکوب

مراحل بافت جاجیم

بافت جاجیم، هنری دیرینه و هم سن و سال با گلیم بافی است. شواهد نشان می دهد که عشایر ایران از هزاران سال پیش، برای خلق این زیرانداز زیبا و کاربردی، از تار و پود استفاده می کرده اند.

مواد اولیه جاجیم بافی

• دار جاجیم بافی: دار جاجیم بافی، به صورت افقی و عمودی وجود دارد. دار افقی، برای بافت جاجیم های عریض و دار عمودی، برای بافت جاجیم های باریک استفاده می شود.
• پشم: پشم، رایج ترین الیاف برای بافت جاجیم است. پشم به دلیل استحکام و مقاومت بالا، برای بافت جاجیم های ضخیم و بادوام مناسب است.
• پنبه: پنبه، الیافی نرم و لطیف است که برای بافت جاجیم های نازک و ظریف استفاده می شود.
• رنگ: رنگ های طبیعی و شیمیایی، برای رنگرزی نخ های جاجیم استفاده می شوند.

مراحل بافت جاجیم

• چله کشی: در این مرحله، تارهای جاجیم به صورت عمودی روی دار جاجیم بافی چله کشی می شوند.
• رنگرزی: نخ های پشم یا پنبه، با استفاده از رنگ های طبیعی یا شیمیایی رنگرزی می شوند.
• بافت: بافنده، با عبور دادن پودهای رنگی از بین تارها و کوبیدن آنها با شانه، جاجیم را می بافد.
• تمام کردن: پس از اتمام بافت، جاجیم از دار جدا شده و ریشه های آن مرتب می شوند.

تفاوت‌های جاجیم و فرش

• فرش دارای پرز است که از گره‌های تار و پود ایجاد می‌شود. اما جاجیم بدون پرز است و سطحی صاف و صیقلی دارد.
• فرش ضخیم‌تر و سنگین‌تر از جاجیم است. ولی جاجیم نازک‌تر و سبک‌تر از فرش است.
• فرش به دلیل ضخامت و پرز، بیشتر به عنوان زیرانداز استفاده می‌شود. اما جاجیم به دلیل ظرافت و لطافت، علاوه بر زیرانداز، به عنوان روانداز، رو کرسی، روکش مبل و صندلی، پتو، رو تختی، سفره و حتی پرده نیز استفاده می‌شود.
• فرش تنوع طرح و نقش فرش بسیار بیشتر از جاجیم است. ولی جاجیم طرح و نقش جاجیم بیشتر هندسی و ساده است.
• فرش به دلیل پرز و ضخامت بیشتر، معمولاً گران‌تر از جاجیم است. ولی قیمت جاجیم به نوع الیاف، ظرافت و طرح و نقش آن بستگی دارد.
• فرش به صورت دستی یا ماشینی بافته می‌شود. اما جاجیم فقط به صورت دستی بافته می‌شود.

گلیم چیست؟

گلیم، بافتی دلنشین و چشم‌نواز، از دیرباز در فرهنگ و هنر ایرانیان جایگاهی ویژه داشته است. این دستبافته نفیس، با سطح صاف و بدون پرز، در تار و پود ظریف خود، دنیایی از رنگ و نقش را به نمایش می‌گذارد. گلیم، برخلاف فرش، پرز بلندی ندارد و همین ویژگی، ظرافت و لطافت بی‌نظیری به آن می‌بخشد.

در بافت گلیم، هر چه نخ‌ها نازک‌تر و ظریف‌تر باشند، کیفیت و زیبایی کار نهایی بیشتر خواهد بود. به همین دلیل، پشم گوسفند از نواحی زیر گردن و زیر بغل گوسفندان، به دلیل لطافت و ظرافت بی‌نظیر، انتخابی ایده‌آل برای بافت گلیم به شمار می‌رود. استفاده از این نوع پشم، نه‌تنها ظرافت و زیبایی گلیم را افزایش می‌دهد، بلکه لطافت و نرمی دل‌انگیزی به آن می‌بخشد.

انواع جاجیم

• جاجیم پشمی: بافته شده از نخ پشم گوسفند، با ضخامت و استحکام بالا، انتخابی ایده‌آل برای مناطق سردسیر و استفاده به عنوان زیرانداز.
• جاجیم پشم و پنبه: تار و پود این نوع جاجیم، ترکیبی از نخ پشم و پنبه است. این ترکیب، لطافت و ظرافت جاجیم را افزایش می‌دهد و در عین حال، از استحکام و کارایی آن نیز می‌کاهد. جاجیم پشم و پنبه، برای استفاده به عنوان روانداز و رو کرسی مناسب است.
• جاجیم ابریشمی: بافته شده از نخ ابریشم، ظرافت و زیبایی بی‌نظیری دارد و به عنوان یک کالای تزئینی و لوکس مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• جاجیم ابریشم و پنبه: تارهای این نوع جاجیم از نخ پنبه و پودهای آن از نخ ابریشم است. این ترکیب، ظرافت و زیبایی جاجیم ابریشمی را با استحکام و کارایی جاجیم پنبه‌ای تلفیق می‌کند.
• انتخاب نوع جاجیم، به سلیقه شخصی، کاربرد و محل استفاده آن بستگی دارد.

علاوه بر تنوع در مواد اولیه، جاجیم را می‌توان بر اساس نوع بافت نیز به دسته‌های مختلفی تقسیم کرد:

• جاجیم ساده: با ساده‌ترین نوع بافت و بدون طرح و نقش
• جاجیم نقش برجسته: با طرح‌های برجسته و هندسی
• جاجیم سوزنی: با نقوش گل و بوته و طرح‌های ظریف

تفاوت‌های گلیم و جاجیم

• ضخامت: جاجیم نازک تر و سبک تر از گلیم است.
• نوع بافت: جاجیم به صورت دو رویه بافته می‌شود، در حالی که گلیم یک رویه است.
• پرز: جاجیم به دلیل نوع بافت، اصلاً پرز ندارد، اما گلیم ممکن است کمی پرز داشته باشد.
• طرح و نقش: نقوش جاجیم بیشتر هندسی و ساده هستند، در حالی که گلیم از تنوع طرح و نقش بیشتری برخوردار است و نقوش نگاره ای، گل و بوته و اسلیمی در آن رایج تر است.
• مواد اولیه: جاجیم بیشتر از پشم و پنبه بافته می‌شود، اما گلیم از تنوع مواد اولیه بیشتری برخوردار است و از پشم، پنبه، ابریشم و ترکیبی از این الیاف بافته می‌شود.
• قیمت: جاجیم به دلیل ضخامت کمتر و مواد اولیه ارزان تر، معمولاً قیمت پایین تری نسبت به گلیم دارد.

امیدواریم که از خواندن این مقاله لذت برده باشید.